Staande uitdrukkingen, als je regelmatig leest of schrijft ben je ze vast al eens tegengekomen. In een officiële brief, in een oud boek of in je eigen gedachten. Het zijn de uitdrukkingen als ten tonele, te goeder trouw en ter been. Ze klinken serieus, maar ook wat ouderwets. Ik deel vijf staande uitdrukkingen én de moderne alternatieven met je.
Stukje theorie: lang geleden had het Nederlands naamvallen, zoals het Duits. We gebruiken ze niet meer, maar in een aantal uitdrukkingen zie je ze nog wel terug. In de voorbeelden hierboven zag je al ten en ter. Die woorden zijn ontstaan uit tot of te en de lidwoorden den of der.
Mag je weer vergeten.
Bij twijfel niet doen
Het is dus niet gek dat je soms twijfelt over de spelling van staande uitdrukkingen. Voor die twijfel is er het woordenboek, een hulplijn zoals ik, of een alternatief. Je kunt de staande uitdrukkingen namelijk omzeilen, meestal is er een modernere variant te vinden.
- Te allen tijde – in de top tien van verkeerd gespelde uitdrukkingen. Maak het jezelf makkelijk en kies voor altijd. Ook over tijd: te zijner tijd. Daar mag je ooit, later of in de toekomst van maken.
- Aan den lijve – heeft in de meeste teksten weinig meer met het lijf te maken. En kun je vervangen door zelf.
- In koelen bloede – koelbloedig is prima!
- In groten getale – klinkt lekker met die g’s, die oo en die aa, maar is en blijft oubollig. Je omzeilt deze door massaal of in grote aantallen.
- Mijns inziens – volgens mij is daar een prima alternatief voor. Namelijk: volgens mij. En, bonustip, is het echt nodig om volgens mij in je tekst te zetten? Kun je het weglaten? Stellig zijn mag.
Soms wel?
Je kunt ter discussie stellen dat je zo’n staande uitdrukking nergens meer mag gebruiken. Vaak hoor je zeggen dat de moderne variant altijd beter is. Schrijf je een zakelijke tekst, dan wil je de lezer bereiken met je boodschap. En moet die boodschap helder zijn. Dat lukt je het best met modern taalgebruik.
Maar modern is niet altijd beter. Zou het niet zonde zijn als we ter helle nooit meer ergens tegenkomen? Of van de zotte? En wat dacht je van ten tijde van, te rade gaan en van goeden huize?
Uitdrukkingen als deze kunnen sfeer scheppen, je kunt in je verhaal gebruikmaken van het ouderwetse, wat stoffige en uitgebreide. Staande uitdrukkingen kunnen zorgen voor een komische noot én maken je taal (bloem)rijker. In koelen bloede kan prima passen bij je moordverhaal, ten einde raad klinkt zo wanhopig als het moet voelen en ‘Te land, ter zee’ – oké, ‘en in de lucht’ – was toch fantastisch vermaak?
Allesbehalve ten dode opgeschreven dus.
